Jaap Krater, Buiten de Orde, Herfst 2008 – Ik denk dat ik niet de enige ben die de afgelopen maand is gaan duizelen van de hoeveelheid nullen die me om de oren vliegt. Fascinerend om te zien hoe ze binnen no time honderden milarden euro’s, dollars, ponden uit de kast kunnen trekken voor maar één nogal abstract doel, het herstellen van vertrouwen tussen banken onderling, zodat banken weer kunnen gaan lenen aan elkaar en aan huiseigenaren en bedrijven.
Waar komt dat geld vandaan: door nieuwe obligaties uit te schrijven, die dan weer gekocht worden door landen die veel exporteren naar het Westen, vooral het midden oosten en China. De staatsschulden worden niet alleen groter, ook moet de rente omhoog op obligaties (om genoeg kopers te vinden), waardoor de totale rentebetalingen nog verder omhoog schieten. Een korte-termijnoplossing die op wat langere termijn de kans dat de westerse economie in een dramatische depressie beland alleen maar meer vergroot. Hier komt de ironie – als er nog meer geleend gaat worden om te proberen de economie in gang te houden, bestaat de mogelijkheid dat westerse landen langzaamaan in een derde-wereld achtige situatie terechtkomen – niet genoeg over houden na het betalen van de rente om nog te investeren, laat staan af te lossen. Als je geluk hebt komt er nog eens wat deflatie overheen waardoor het nog moeilijker wordt de staatschuld te bekostigen. Zover is het nog niet, maar wanneer ik mensen een paar jaar geleden uitlegde dat de Amerikaanse vastgoedbubbel binnenkort zou kunnen imploderen en dat dit tot een recessie zou leiden (zie ‘Dossier: consequenties van de olieproductiepiek’, Buiten de Orde, winter 2005) hadden ze meestal ook zoiets van: waar heeft ie het over.
Hoe zit het dan nu met die oliepiek? De hoge prijs had wel te maken met krapte tussen vraag en aanbod maar ook met speculatie. De hoge olieprijs en zwakke dollar van afgelopen jaar hadden meer te maken met negatieve verwachtingen over de toekomst dan met de situatie van het moment.
Analysten springen van het een in het ander. Goldman Sachs zei in maart dat de olieprijs rond de 200 dollar zou eindigen en stelde expliciet dat er zeker geen sprake zou zijn van een recessie; nu komen ze met een nieuw rapport dat de prijs in december op 50 dollar zou eindigen. Misschien wordt die oliepiek nu een paar jaar uitgesteld. En wie weet hebben we dan ook al weer wat bijgeboord in de gesmolten Arctische zee, maar uitstel is geen afstel.
De crisis is af en toe wel vermakelijk. “Market capitalism dead?”, “The US looks like a third world country” zijn headlines op CNN, enzovoort. Het is in ieder geval nu iedereen wel duidelijk dat de duizenden bankiers en analysten er eigenlijk de ballen verstand van hebben. Maar ja,
“De praktijken van de geldwisselaars zonder scrupules worden aangeklaagd in deze rechtbank die de publieke opinie heet, veroordeeld door hart en verstand. Ze zijn gevlucht van hun hoge zetels in de tempel van onze beschaving,”
stelde Rooseveld na zijn verpletterende verkiezingsoverwinning in 1932.
Maar misschien een verassing: ik weet nog niet wat ik van de hele crisis vind. De kans dat er nog iets zinnigs zou worden afgesproken dit jaar in Polen en volgend jaar in Kopenhagen op de komende twee doorslaggevende klimaattoppen was al tamelijk klein, maar nu zal er wel helemaal niets van komen. De IUCN, de organisatie die de rode lijst met bedreigde diersoorten opstelt, publiceerde kortgeleden een rapport dat de waardevernietiging door de continue destructie van bossen aanzienlijk meer economische schade aanricht dan het hele kredietgebeuren. Maar echt voorpagina werd het niet.
Obama zal ongetwijfeld refereren aan Roosevelt in november. Het zou kunnen dat Obama een soort van groene new deal, een investeringsgolf in groene energie, bio-landbouw en duurzame woningen voor arme mensen in elkaar draait. Roosevelt had wel een voordeel; de boekhouding van de Amerikaanse regering stond er in de jaren dertig aanzienlijk rooskleuriger voor. En als we economie blijven afmeten aan groei van het BNP, tja, dan wordt de stroom van die windmolens alleen maar gebruikt voor het verder opstoken van vervuiling…
Iedereen vraagt mij de laatste weken hoe het in IJsland zit, of de crash er voor zorgt dat de plannen voor nieuwe smelters en dammen in de koelkast gaan (aangezien de leningen voor de vorige ronde behoorlijk hebben bijgedragen aan de huidige economische problemen) of juist versneld worden. Op dit moment is alles nog erg onduidelijk. Alcoa en co adverteren hele pagina’s om mensen te overtuigen dat linea recta de schop in de grond moet; tegelijkertijd demonstreert de hele bevolking tegen een aantal van de schurken die steeds zware industrie zo gepromoot hebben, met als lichtend voorbeeld Davíð Oddsson, ex-premier en nu directeur van de Centrale Bank. Dank zij hem wordt IJsland nu afhankelijk van het IMF en Rusland.
Welke keuzes IJsland gaat maken lijkt op kleine schaal op welke keuzes de wereld kan maken. In het positiefste geval hebben we vijf jaar extra om iedereen zo ver te krijgen om in te zien dat we niet boven de natuur staan en dat onze poging om te doen of dat wel zo is aan het uitlopen is op een veel, veel grotere ramp dan die van de jaren dertig…
Jaap Krater