Þýski þingmaðurinn Andrej Hunko segir evrópsk lögregluyfirvöld stefna leynt og ljóst að auknu eftirliti með aðgerðasinnum
Þetta er kannski ekki lengur á allra vitorði en það er samt staðreynd, og skjalfest, að svona hafa lögregluyfirvöld á Vesturlöndum starfað alla 20. öldina.
„Þó okkur hafi ekki ennþá tekist að breyta lögunum þá hefur okkur tekist að vekja athygli á málefninu, sem er mjög mikilvægt.“ Þetta segir þingmaðurinn Andrej Hunko sem hefur undanfarið barist gegn njósnum evrópskra lögregluyfirvalda um meðlimi í frjálsum félagasamtökum [e. social movements]. Hunko, sem er þingmaður Die Linke, systurflokks VG í Þýskalandi, hefur áhyggjur af því að slíkar njósnir séu að færast í aukana. Þá sérstaklega vegna þess að pólitískar hreyfingar á vinstrivæng stjórnmálanna virðast sífellt oftar vera settar í flokk „vinstrisinnaðra öfgahópa og hryðjuverkasamtaka“ sem „þurfi“ að fylgjast grannt með.
„Ég hef áhyggjur af þróun þessara mála. Ég er algjörlega á móti því hvernig alþjóðlegir aðgerðasinnar eru kerfisbundið gerðir að glæpamönnum.“ Hunko sem situr í nefnd Evrópuþingsins um efnahags- og peningamál, bendir meðal annars á að verið sé að vinna að því að samræma lög aðildarríkja Evrópusambandsins þannig að lögreglunjósnarar eins aðildarríkis geti starfað í öðru án þess að þurfa til þess sérstakt leyfi eins og verið hefur til þessa. Telur hann þetta grafa undan starfi frjálsra félagasamtaka í álfunni. „Allt er þetta að gerast mjög hratt og án þess að nokkur upplýst umræða fari fram um málið, hvorki á meðal þingmanna þjóðþinganna né heldur Evrópuþingsins, og hvað þá almennings þessara landa.“ Blaðamaður DV hitti Hunko á skrifstofu hans í þýska þinginu í upphafi marsmánaðar.
Heimilt að njósna á Íslandi
Blaðamanni var í fyrstu neitað um inngöngu í þýska þingið þar sem hann gleymdi vegabréfinu. Í móttökunni sat kona sem hristi höfuðið ströng á svip og sagðist ekkert geta gert til þess að hjálpa. Þar sem blaðamaður stóð áttavilltur í anddyri hússins mætti honum brosmildur, hávaxinn og síðhærður maður. Göngulag hans var lauflétt, hárið grátt en sítt, og fyrr en varði var búið að opna dyrnar og hann benti blaðamanni að ganga inn. Eftir viðkomu í gegnumlýsingartæki öryggisvarðanna var gengið af stað og Hunko sagði aðeins frá þinghúsinu, þessari víðu álmu sem gleypti hann sjálfan og blaðamann á meðan gengið var upp stigana í átt að skrifstofu hans.
Þeir lesendur DV sem fylgst hafa með umfjöllun blaðsins um mál breska njósnarans og undirróðurmannsins [e. agent provocateur] Mark Kennedy kannast ef til vill þegar við Andrej Hunko. Hann hefur ítrekað haldið máli Kennedys á lofti í Evrópu og knúið á um að fá svör, bæði í þýska þinginu sem og á Evrópuþinginu. Til upprifjunar má nefna að Mark Kennedy, sem kallaði sig Mark Stone, fór meðal annars huldu höfði á meðal umhverfisverndarsinna Saving Iceland við Kárahnjúkavirkjun. Þar sem hann fylgdist með skipulagningu þeirra, tók upp samræður, skrásetti og safnaði upplýsingum sem hann síðan kom til breskra lögregluyfirvalda og mögulega íslenskra.
Í umfjöllun DV um málið í maí í fyrra sem birt var undir fyrirsögninni „Heimilt að njósna um Saving Iceland“ kom fram að Kennedy hefði verið heimilt, samkvæmt íslenskum lögum, að njósna um Saving Iceland. Sú umfjöllun var aldrei hrakin af íslenskum lögregluyfirvöldum. Hunko er þeirrar skoðunar að lögreglan hér hafi, rétt eins og í Þýskalandi, vitað af Kennedy.
Í símaviðtali við DV fyrir um ári sagði Hunko meðal annars að hann teldi mál Kennedys vera tákn um þá ógn sem nú stafaði að frjálsum félagasamtökum í álfunni. Þegar blaðamaður hitti hann nú ári síðar, ítrekaði hann að hann bæri ennþá sömu áhyggjur í brjósti. Lögregluyfirvöld í Þýskalandi og fleiri löndum hefðu í raun stuðlað að ólöglegum aðgerðum mótmælenda með því að notast við undirróðursmenn eins og Kennedy. Þingmaðurinn biðlaði í fyrra til íslenskra stjórnvalda um að komast til botns í starfsemi Kennedys hér á landi. Í bréfi hans kom fram að Kennedy hefði meðal annars framið skemmdarverk í mótmælum í Þýskalandi og þar með brotið lög sem og gegn þýskum lögreglusamþykktum. Mögulegt er að hann hafi gert slíkt hið sama hér á landi en slíkt hefur aldrei fengist staðfest.
Aðferðir eins og þessar eru þekktar á meðal undirróðursmanna og eru til þess gerðar að hafa áhrif á þróun mótmæla, oft til að ýta undir óróa á mótmælum og til að sverta málstaðinn. Umræða um slíka undirróðursmenn verður sífellt algengari hjá þeim sem taka þátt í samfélagslegri baráttu á Vesturlöndum en afar sjaldgæft er að það takist að sanna slíkt enda um hrein og klár lögbrot að ræða — eitthvað sem lögregla flestra ríkja vill helst ekki vera bendluð við. Hunko bendir hins vegar á að hér sé um staðfest tilfelli að ræða, og skjalfest, og með því að að skoða það sé hægt að átta sig á víðara samhengi hlutanna. „Það var í raun frábært að Kennedy-málið skyldi koma fram í dagsljósið því að núna erum við með staðfest dæmi um hvaða aðferðum sé beitt. Ég held hins vegar að það sé löng barátta fram undan.“
„Skrumskæling lýðræðisins“
„Með því að koma undirróðursmönnum fyrir í frjálsum félagasamtökum þar sem þeir hafa bein áhrif á aðgerðir hópanna eru viðkomandi ríki í raun komin í það að skipuleggja aðgerðir pólitískra andófshópa. Þannig geta þau haft áhrif á aðgerðirnar og til að mynda svert ímynd hópanna út á við með því að fremja lögbrot, eins og í tilfelli Kennedys. Þá erum við í raun farin að horfa upp á algjöra skrumskælingu lýðræðisins en það tel ég vera risastórt vandamál,“ segir Hunko sem hafði þegar miklar áhyggjur af þessari þróun áður en mál Kennedys komst í hámæli í upphafi síðasta árs. Það var ekki fyrr en í kjölfarið á þeim uppljóstrunum sem alþjóðlegir fjölmiðlar fóru að fjalla um slíkar lögreglunjósnir í víðara samhengi.
Hunko segist á sínum tíma hafa reynt að vekja athygli þýskra fjölmiðla á Kennedy-málinu en það hafi ekki verið fyrr en breska blaðið The Guardian byrjaði að fjalla um málið sem þýskir fjölmiðlar tóku við sér. „Þannig að við þurftum á bresku miðlunum að halda til þess að nálgast þýsku miðlana, sem er svolítið sérstakt,“ segir Hunko og bendir á að Kennedy-málið hafi í upphafi vakið fólk til alvarlegrar umhugsunar um njósnir lögreglunnar í lýðræðissamfélögum. Nú séu hins vegar flestir orðnir værukærir á nýjan leik. Í kjölfar Kennedy-skandalsins kom meðal annars fram að deildin sem hann starfaði hjá innan bresku lögreglunnar hefði verið leyst upp.
Þetta segir Hunko dæmi um hvernig ryki sé slegið í augun á almenningi. Í kjölfarið hafi einfaldlega verið sett upp önnur deild innan lögreglunnar sem sinni nákvæmlega sama hlutverki.
„Þrátt fyrir að mál Kennedy hafi farið hvað hæst þá er það engan veginn eina dæmið um slíkar lögreglunjósnir,“ segir Hunko jafnframt og tekur fram að sambærileg tilfelli hafi þegar komið fram í Þýskalandi. Þá hafi Kennedy sjálfur viðurkennt að hann vissi um fleiri njósnara að störfum víðs vegar um Evrópu. Hunko segir að skýrar reglur um upplýsingagjöf á þýska þinginu hafi hjálpað honum og samflokksmönnum hans að nálgast upplýsingar um málið. Þannig hafi meðal annars verið hægt að opinbera það að Mark Kennedy starfaði í Þýskalandi með fullri vitneskju þýskra lögregluyfirvalda.
„Vandinn er hins vegar sá að það er mun erfiðara að nálgast slíkar upplýsingar úr Evrópuþinginu,“ segir Hunko og bætir við að þar sé nú verið að undirbúa smíði nýrrar reglugerðar um samstarf evrópskra lögregluembætta á sviði sambærilegra njósna. „Ég álít eitt af mínum hlutverkum vera að koma þessum upplýsingum fyrir sjónir almennings.“
Þingmaðurinn er þeirrar skoðunar að allt útlit sé fyrir að íslensk lögregluyfirvöld hafi – rétt eins og þau þýsku – vitað af veru Kennedys hér á landi og starfi hans við að afla upplýsinga um aðgerðasinna. Þessu hafa íslensk lögregluyfirvöld ekki hafnað en í skýrslu ríkislögreglustjóra sem birt var í maí í fyrra kom meðal annars fram að lögregluyfirvöldum væri „ekki kleift, út frá þeim gögnum“ sem væru til staðar, að skera úr um hvort njósnarinn hefði verið hér á landi „í samvinnu eða með vitund íslensku lögreglunnar.“
Þá var í skýrslunni ítrekað að lögreglunni væri heimilt að notast við flugumenn í rannsóknum sakamála. Með skýrslunni, sem átti að þjóna þeim einfalda tilgangi að vera svar við fyrirspurn innanríkisráðherra, tókst þannig hvorki að svara spurningum ráðherra né almennings. „Það er ekkert í henni, þetta er bara einhver froða,“ sagði Birgitta Jónsdóttir, þingkona Hreyfingarinnar, um skýrsluna. Fór hún fram á frekari skýringar á því hvort íslensk lögregluyfirvöld hefðu vitað af veru Kennedys hér á landi. Engin skýr svör hafa borist.
Ögmundur vill rýmri rannsóknarheimildir
Staðfest hefur verið að þegar umhverfisverndarsinnar mótmæltu stíflugerð á Kárahnjúkum var erlendur flugumaður sendur þeirra á meðal. Því hefur verið haldið fram að sá lögreglumaður hafi brotið lög og reglur í starfi sínu hér og víða um Evrópu […] Flugumaðurinn gat starfað á Kárahnjúkum vegna þess að afar óskýrar reglur giltu um rannsóknaraðferðir lögreglu. Löggjöfin var fjarri nógu traust, en auk hennar voru í gildi nokkrar reglugerðir sem aldrei komu fyrir almannasjónir. Þessu hefur nú verið breytt. Fyrir rúmu ári síðan var sett ný reglugerð um sérstakar rannsókn-araðferðir og rannsóknaraðgerðir lögreglu. Með þeirri reglugerð er tekið fyrir hvers konar forvirkar lögreglurannsóknir á grasrótarhópum eða pólítískum samtökum. Þannig má nefna að ekki væri heimild fyrir flugumann að starfa á Kárahnjúkum í dag.
Samkvæmt þessu er það mat innanríkisráðherra að ný lög um forvirkar rannsóknarheimildir komi í veg fyrir njósnir af þessu tagi. Hunko er hins vegar þeirrar skoðunar að á meðan pólitískar hreyfingar á vinstrivæng stjórnmálanna séu kerfisbundið settar í flokk „vinstrisinnaðra öfgahópa og hryðjuverkasamtaka“ verði slíkar heimildir notaðar til að njósna um slíkar hreyfingar rétt eins og aðra „hryðjuverkahópa.“ Þetta sé því einungis spurning um skilgreiningaratriði.
Alþekkt aðferðafræði
Þegar talið berst að því hversu ótrúlegt þetta mál hafi verið frá upphafi til enda, líkast James Bond-mynd frá áttunda áratugnum, eða því sem átti sér stað í Sovétríkjunum sálugu, segir Hunko hinn rólegasti: „Það er ekkert sér-sovéskt við þetta. Vestræn lögregluyfirvöld notuðust við njósnara og undirróðursmenn alla 20. öldina til þess að hreiðra um sig í pólitískum hreyfingum sem talin voru ógna ákveðnum hagsmunum. Það liggur beinast við að nefna Gladio-verkefnið sem skipulagt var af NATO eftir seinna stríð og miðaði að því að koma í veg fyrir útbreiðslu kommúnisma á Ítalíu.“
Fjallað hefur verið ítarlega um Gladio-verkefnið í hinum ýmsu ritum en þar var um að ræða leynilegan her sem stýrt var af CIA, leyniþjónustu Bretlands, Pentagon og NATO. Herinn starfaði á Ítalíu frá seinni heimsstyrjöld og allt til ársins 1990. Markmiðið var fyrst og fremst að berjast gegn uppgangi kommúnisma í Vestur-Evrópu með öllum tiltækum ráðum. Í þeim tilgangi störfuðu bandarískir og breskir hermenn til dæmis náið með hægrisinnuðum hryðjuverkamönnum, að því er fram kemur í bókinni NATO‘s Secret Armies: Operation GLADIO and Terrorism in Western Europe eftir Daniele Ganser.
„Best geymda og mest eyðileggjandi pólitíska og hernaðarlega leyndarmál síðan í seinni heimsstyrjöld,“ sagði meðal annars í umfjöllun Observer um Gladio-verkefnið þegar upp um það komst árið 1990, en í umfjöllun The Times sagði: „Sagan er eins og tekin úr handriti að pólitískri spennusögu.“ Í kjölfarið á uppljóstrununum um Gladio-verkefnið á Ítalíu árið 1990 kom í ljós að slíkir herir höfðu verið starfræktir í vel flestum löndum Vestur-Evrópu á tímum kalda stríðsins.
„Þetta er kannski ekki lengur á allra vitorði en það er samt staðreynd, og skjalfest, að svona hafa lögregluyfirvöld á Vesturlöndum starfað alla 20. öldina,“ segir Hunko áður en hann kveður blaðamann og heldur svo áfram að undirbúa fyrirspurnir sem hann ætlar að leggja fyrir þingið.